Tendencat inkurajuese për zgjerimin e BE-së dhe perspektivat e anëtarësimit të rajonit nuk kanë pasur ndikim pozitiv në mbështetjen për anëtarësimin e vendit në BE, tregon Analiza e opinionit publik për procesin maqedonas për pranimi në BE (2014-2023), e Institutit për Demokraci Societas Civilis. Në vitin 2023, 60% e popullsisë së Maqedonisë mbështet perspektivat e anëtarësimit të vendit në BE. Këto rezultate paraqesin një rënie prej 4% krahasuar me një vit më parë dhe shënojnë përqindjen më të ulët të mbështetjes deri më sot. Arsyeja më e mundshme për rënien e fundit të mbështetjes për anëtarësimin në BE është ngërçi aktual në procesin e anëtarësimit që po ndodh si rezultat i mosmarrëveshjes me Bullgarinë, transmeton Portalb.mk.
Megjithatë, ngjashëm me tendencat në dy vitet e mëparshme, rënia e përqindjeve të mbështetjes për anëtarësimin në BE nuk u përkthye në vota euroskeptike. Siç mund të shihet në grafikun 1, përqindja e të anketuarve euroskeptikë është ende e ulët (12%). Në të njëjtën kohë, mund të vërehet një përqindje e qëndrueshme e popullsisë që përbëhet nga të anketuar të pavendosur dhe apatikë, e cila është rritur në rreth 30% në tre vitet e fundit.
Trendi i rritjes së hendekut ndëretnik në nivelin e mbështetjes për anëtarësimin në BE në mesin e maqedonasve etnikë dhe shqiptarëve etnikë, i cili ka qenë i dukshëm në dekadën e fundit, është gjithashtu i dukshëm në rezultatet e anketës së kryer në vitin 2023. Ndërsa një shumicë e vogël e maqedonasve etnikë (53%, që është 4% më pak se në vitin 2022) mbështet aspiratat e vendit për anëtarësim në BE, mbështetja në mesin e shqiptarëve etnikë është dukshëm më e lartë në 78%. Megjithatë, në një shpërndarje të ngjashme të qëndrimeve si në raport me rezultatet e përgjithshme, rënia e mbështetjes për anëtarësimin në BE në mesin e maqedonasve etnikë nuk ka efekt të rëndësishëm në qëndrimet euroskeptike në mesin e këtij grupi, pasi përqindja e maqedonasve etnikë hapur euroskeptikë është vetëm 14%. Ngjashëm me vitet e kaluara, numri i të anketuarve të pavendosur në mesin e të dy grupeve etnike është në rritje.
Së fundi, niveli arsimor dhe të ardhurat mbeten parashikuesit pozitivë më tregues të mbështetjes për anëtarësimin në BE. Nga ana tjetër, vetëm 53% e popullsisë së re (18-24 vjeç) mbështesin anëtarësimin në BE. Së bashku me grupin e të anketuarve të moshës së mesme (45-54 vjeç), ata përbëjnë kategorinë më të madhe të qytetarëve të pavendosur.
Rezultatet e sondazhit të vitit 2023 tregojnë një ndryshim të dukshëm në disa prej qëndrimeve në lidhje me pyetjen se sa i rëndësishëm është anëtarësimi në BE për të anketuarit personalisht (tabela 1). Ndryshimi më i madh krahasuar me rezultatet e vitit 2022 vërehet tek të anketuarit që i kushtojnë shumë rëndësi perspektivës së anëtarësimit në BE. Kështu, në vitin 2023, anëtarësimi në BE është shumë i rëndësishëm për afërsisht 40% të popullsisë, që është një rënie prej 15% krahasuar me një vit më parë. Në të kundërt, popullsia për të cilën anëtarësimi në BE nuk ka rëndësi u rrit në pothuajse 20%.
Hendeku ndëretnik i përmendur më parë është gjithashtu i dukshëm në shpërndarjen e qëndrimeve në këtë seksion. Kështu, anëtarësimi në BE është shumë i rëndësishëm për afërsishtgjysmën e shqiptarëve etnikë, krahasuar me 32% të maqedonasve etnikë që ndajnë të njëjtin mendim. Për 23% të maqedonasve etnikë, kandidatura e Maqedonisë së Veriut për anëtarësim në BE nuk është aspak e rëndësishme.
Është evident një ndryshim i madh në opinionin e të anketuarve për vlerësimin e gatishmërisë së Maqedonisë së Veriut për anëtarësim në BE. 66% e popullsisë ndajnë mendimin se vendi nuk është gati të bëhet anëtar i Unionit. Këto rezultate tregojnë një zhvendosje të ndjeshme të opinionit publik lidhur me këtë çështje, pasi kjo shpërndarje pikëpamjesh është 15% më e lartë se një vit më parë. Ai gjithashtu përfaqëson vlerën më të lartë të pakënaqësisë me shkallën e gatishmërisë brenda të gjithë bazës së të dhënave longintudinale. Në të njëjtën kohë, përqindja e të anketuarve që besojnë se vendi është gati për anëtarësim është ulur nga 42% në vitin 2022 në 28%, që është vlera më e ulët brenda këtij variabli deri më tani. Shpërndarja divergjente e qëndrimeve ndërmjet dy grupeve etnike më të mëdha në vend është evidente edhe në këtë rast. Maqedonasit etnikë priren të jenë më skeptikë, pasi 70% e të anketuarve në këtë grup besojnë se vendi nuk është gati për anëtarësim. Nga ana tjetër, rreth 40% e shqiptarëve etnikë janë të bindur për të kundërtën.
Siç mund të shihet në grafikun 2, ka një mospërputhje të dukshme në shpërndarjen gjatësore të të dhënave, e cila mbështet më tej argumentin e mungesës së njohurive dhe mungesës së informacionit të publikut në lidhje me mekanizmat e procesit të anëtarësimit si dhe vlerësimet e BE-së për progresin e vendit në procesin e integrimit.
Nga ana tjetër, mund të vërehet një shpërndarje më koherente e rezultateve në tre vitet e fundit në lidhje me ecurinë vjetore të vendit në procesin e integrimit në BE. Shumica e popullsisë deklaroitë paktën njëfarë progresi në procesin e anëtarësimit në vitin 2023 (tabela 2). Edhe pse vetëm 6% mendojnë se vendi ka bërë shumë progres vitin e kaluar, 22% mendojnë se vendi ka bërë njëfarë progresi dhe 24% të tjerë mendojnë se ka pasur përparim të kufizuar.
Ndryshe nga kjo, 35% e të anketuarve nuk kanë vërejtur fare progres, ndërsa 10% e popullsisë mendon se vendi ka regres në procesin e anëtarësimit. Ngjashëm me analizën e pyetjeve paraprake, tendenca e maqedonasve etnik për të pasur një pikëpamje më pesimiste për performancën e integrimit evropian të vendit konfirmohet edhe në këtë rast. Pra, shumica e të anketuarve në këtë kategori demografike besojnë se ose nuk ka fare progres ose se vendi ka pësuar regres në procesin e integrimit në BE. Nga ana tjetër, më pak se 30% e të anketuarve shqiptarë etnikë ndajnë të njëjtin mendim, ndërsa rreth 70% janë të bindur se ka pasur njëfarë progresi në procesin e anëtarësimit në vitin e kaluar.
Një tjetër ndryshim i rëndësishëm në opinionin publik maqedonas mund të shihet në perceptimet se cilat janë pengesat më të mëdha për perspektivat e vendit për anëtarësim në BE. Në tre vitet paraprake, kishte konsistencë në opinionet lidhur me pengesat e vendosura nga shtetet fqinje si fajtori më i madh për mungesën e progresit në anëtarësimin e Maqedonisë së Veriut në BE. Mendime të tilla bazohen në rastet aktuale dhe të mëparshme të bllokimit të negociatave të anëtarësimit nga vendet fqinje anëtare të BE-së. Megjithatë, në vitin 2023 shohim një rënie të ndjeshme prej rreth 20% të popullsisë që vë në dukje pengesat nga vendet fqinje si pengesën kryesore për anëtarësimin në BE (grafiku 3). Ndërsa në vitin 2022 pothuajse gjysma e popullsisë e kishte këtë mendim në vitin 2023 kjo shifër është ulur në 30%. Nga ana tjetër, rezultatet e hulumtimit në vitin 2023 tregojnë performancën e brendshme në lidhje me kushtet e BE-së si pengesën më të madhe në procesin e anëtarësimit. Në këtë kuptim, 44% e popullsisë beson se paaftësia e vendit për të arritur një rezultat të kënaqshëm në reforma është bërë arsyeja më e rëndësishme pse vendi nuk mund të anëtarësohet në BE. Së fundi, më pak se 20% e popullsisë tregon ngurrimin e BE-së për të pranuar vendin në anëtarësimin e saj si faktorin kryesor se pse vendi nuk është ende anëtar i BE-së. Sa i përket shpërndarjes demografike të qëndrimeve, ka konsistencë me rezultatet e përgjithshme në të gjitha kategoritë demografike.
Së fundi, në dy vitet e fundit, është vërejtur një pamje më realiste në lidhje me projeksionet publike për kornizën e mundshme kohore për anëtarësimin e plotë të Maqedonisë së Veriut në BE (tabela 3). Kështu, ka një rënie në pritjet joreale që Maqedonia e Veriut mund të bëhet anëtare në tre deri në pesë vitet e ardhshme. Edhe pse këtë opinion e ndajnë ende afërsisht 20% e popullsisë, ai është dukshëm më pak se tendencat para vitit 2021. Nga ana tjetër, një e treta e popullsisë beson në perspektivën më realiste që Maqedonia e Veriut të bëhet anëtare e BE-së në 10 vitet e ardhshme.. 11% të tjerë ndajnë mendimin se vendi do të bëhet anëtar i BE-së në 20 vitet e ardhshme. Në të kundërt, një e treta e popullsisë është pesimiste dhe nuk beson se vendi do të bëhet ndonjëherë anëtar i BE-së. Ky pesimizëm është veçanërisht i theksuar tek të anketuarit etnik maqedonas, me gati 40% të këtij grupi që supozojnë se vendi nuk do të bëhet kurrë anëtar i BE-së.
Besueshmëria e ulët e perspektivës së anëtarësimit të Maqedonisë së Veriut në BE në dekadën e fundit ishte faktori kryesor për rënien e vazhdueshme të mbështetjes publike të vendit për anëtarësimin në BE. Këto tendenca u inicuan nga bllokada e gjatë greke e procesit të anëtarësimit për shkak të mosmarrëveshjes së emrit midis dy vendeve. Edhe pse heqja e kësaj bllokade që ndodhi si rezultat i ratifikimit të marrëveshjes nga Prespa në 2019 supozohej t’i jepte një shtysë të re procesit të anëtarësimit,një entuziazëm i tillë ishte jetëshkurtër. Fillimi i pritshëm i negociatave të anëtarësimit midis Maqedonisë së Veriut dhe BE-së fillimisht u bllokua në vitin 2020 për shkak të kërkesave franceze për një reformë më gjithëpërfshirëse të politikës së zgjerimit të BE-së, të cilat përfundimisht u pritën me miratimin e “Metodologjisë së Re” për zgjerimin e BE-së nga Këshilli Evropian në mars 2020. Megjithatë, kjo nuk e pengoi përparimin e Maqedonisë së Veriut, pasi nga fundi i vitit 2020, fillimi i negociatave të anëtarësimit u bllokua sërish, tani si pasojë e vetos bullgare për miratimin e kornizës negociuese të BE-së me Maqedoninë e Veriut për shkak të një mosmarrëveshjeje të re dypalëshe të bazuar në çështjet e identitetin kombëtar, historinë dhe gjuhën. Nga ana tjetër, në vend,përparimi në negociatat e anëtarësimit kushtëzohet nga ndryshimet në Kushtetutë me qëllim njohjen e pakicës bullgare, e cila, megjithë përpjekjet e shumta në gusht të vitit 2023, nuk arriti të fitonte mbështetjen e partive opozitare, votat e të cilave janë të nevojshme për të përmbushur pragu për ndryshime kushtetuese.
Në mënyrë që të bëhen ndryshimet kushtetuese duhet dy e treta e votave, konkretisht 80 vota nga gjithsej 120 deputetë në Kuvend.
Partia më e madhe opozitare VMRO-DPMNE është deklaruar se nuk do t’i mbështesë këto ndryshime, ndërsa edhe nga opozita shqiptare kanë kushtëzuar që nuk do t’i votojnë ndryshimet nëse nuk ndryshohet definimi i 20% për gjuhën shqipe në Kushtetutë.
Ndryshimet kushtetuese nënkuptojnë shtimin e bullgarëve dhe kombeve tjera në Kushtetutë.
Kjo vjen si rezultat i asaj që Maqedonia e Veriut pas 17 vitesh me 19 korrik të vitit 2022 filloi bisedimet qasëse me BE-në me mbajtjen e konferencës së parë ndërqeveritare.
Megjithatë, negociatat nuk do të fillojnë derisa të bëhen ndryshimet kushtetuese.
